واحد توسعه تحقیقات بالینی امام حسین (ع)

شاخص های علم سنجی

شاخص‌های علم‌سنجی مجموعه‌ای از معیارهای کمی و کیفی هستند که برای ارزیابی برونداد علمی پژوهشگران، مجلات، نهادها، کشورها و زمینه‌های علمی استفاده می‌شوند. شاخص‌های علم‌سنجی مبتنی بر تحلیل استنادی هستند که به بررسی روابط بین انتشارات علمی از طریق ارجاعات می‌پردازند. شاخص‌های علم‌سنجی می‌توانند به سیاستگذاران، مدیران، پژوهشگران و سایر ذینفعان علم کمک کنند تا وضعیت و روند علم را در سطوح مختلف بشناسند و تصمیمات مناسب را بگیرند.

شاخص‌های متداول علم‌سنجی از محاسبه و شمارش چهار متغیر اصلی مؤلف، انتشار، ارجاع و استناد گرفته شده است. رایج‌ترین و معتبرترین شاخص علم‌سنجی، شاخص استناد است که مهم‌ترین شاخص‌های علم‌سنجی برمبنای آن شکل گرفته‌اند و برای بهبود و یا تعدیل شاخص استناد ایجاد شده‌اند. این شاخص‌ها مبنای ارزیابی پژوهشگران، نشریه‌ها و مقاله‌ها است. برخی از مهم‌ترین شاخص‌های علم‌سنجی به‌شرح زیر است:

ضریب تأثیر   (Impact Factor)

یکی از شاخص های مهم در ارزیابی اعتبار مجلات علمی شاخص ضریب تاثیر یا Impact Factor است. این شاخص یکی از شاخص های اولیه در زمینه ارزیابی میزان اعتبار نشریات نمایه شده در پایگاه Web Of Science  است که بر اساس میزان متوسط استنادات به مقالات دو سال اخیر مجلات نمایه شده در این پایگاه محاسبه می شود. این شاخص صرفا برای آن گروه از مجلاتی که در نمایه های اصلی پایگاه Web Of Science نمایه می شوند محاسبه می گردد و برای سایر نمایه های دیگر مانند ESCI ارائه نمی شود. دسترسی به شاخص ضریب تاثیر نیازمند دسترسی به پایگاه اطلاعاتی Web Of Science و استفاده از بخش  Journal Citation Reports (JCR) در این پایگاه است.

ضریب فوریت   (Immediacy Index)

شاخص Immediacy Index یا ضریب فوریت یکی از شاخص های علم سنجی مجلات است که میزان ارجاعات فوری در یک سال پس از انتشار مقالات مجله را مورد بررسی قرار می دهد. این شاخص برای مجلات نمایه شده توسط Web Of Science محاسبه شده و از طریق پایگاه Journal Citation Reports (JCR) قابل دستیابی و مشاهده است شاخص فوریت نشان دهنده شیب رشد منحنی استنادات و میزان مراجعه سریع به مقالات چاپ شده در یک مجله است و هرچقدر بزرگتر باشد بیانگر این است که به مقالات مجله استنادات فوری بیشتری تعلق گرفته است.

شاخص h   (H-Index)

شاخص H-Index یکی از شاخص های مهم و پراستفاده در حوزه علم سنجی است که مبنای ارزش گذاری بر فعالیتهای علمی یک محقق، مجله یا سازمان قرار می گیرد. این شاخص نشانگر نقطه ای بر روی منحنی توزیع فراوانی استنادات مربوط به مقالات نویسنده است که در آن نقطه تعداد مقالات نویسنده مساوی با تعداد استنادات قرار دارد. بعنوان مثال وقتی شاخص اچ برابر عدد 10 باشد به این معناست که نویسنده 10 مقاله دارد که به هر کدام از آنها حداقل 10 استناد تعلق گرفته است. این شاخص در چند پایگاه اطلاعاتی معتبر از جمله Scopus قابل محاسبه و نمایش است.

شاخص G   (G-Index)

یکی دیگر از ضعف‌های شاخص اچ، نادیده گرفتن مقالات پراستناد است. در سال ۲۰۰۶ شاخص G برای تکمیل عملکرد شاخص h و رفع این ضعف معرفی شد. این شاخص برای برجسته کردن مقالات پراستناد و اصلاح شاخص اچ مطرح شد. بالاترین تعداد مقالات است که جی به توان 2 یا بیشتر به آن استناد شده است. بنا به تعریف شاخص g برابر است با بالاترین رتبه در لیست نزولی مقالات به ترتیبی که g مقاله اول حداقل تعداد g2 استناد دریافت کرده باشند و مجموع استناد‌های مقالات تا g بزرگتر یا مساوی g2 باشد. با توجه و دقت در نحوه محاسبه G-Index در می‌یابیم که میزان G-Index هیچ وقت کمتر از H-Index نخواهد بود.